Τρείς Ιεράρχες: Απ' τον 4ο στον 21ο αιώνα

Απ' τον 4ο αιώνα μ.Χ., που έζησαν οι Τρείς Ιεράρχες, έχουν περάσει δεκαεπτά αιώνες. Τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, οι κοινωνικές συγκρούσεις, οι επαναστάσεις με τα ποικίλα ονόματα, οι διάφορες ανακατατάξεις, τα άλματα στην επικοινωνία στον πλανήτη, οι πλούσιες φάσεις πολιτισμού, δεν έλυσαν τα προβλήματα της ζωής του ανθρώπου πάνω σε τούτη τη γη.

Και στις μέρες μας ακόμη, ο κίνδυνος για μια καθολική έκρηξη καταστροφής πυρηνικού πολέμου, διαγράφεται πραγματικός, ώστε να υπάρχουν πλέον εκτιμήσεις που διακηρύττουν ότι βρισκόμαστε στο παρά πέντε.

Σ' εκείνον τον αιώνα, τον 4ο, η κενή φιλοσοφία της απάτης, είχε απλώσει στον κόσμο τον «πολιτισμένο» της Ανατολής, βαθιά απογοήτευση, όπου «η φλυαρία παίδευσις έδοξε», κατά την εύστοχη φράση του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Ο φλύαρος δηλαδή, ο φαφλατάς, έμοιαζε να 'ναι άνθρωπος του πνεύματος.

Αλλά και στην εποχή μας, την εποχή της πολυφωνίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το ίδιο δεν συμβαίνει; Aπ' την άλλη, στις μέρες μας, το άγχος λυμαίνεται τους ανθρώπους, που καθώς τα έχουν όλα δοκιμάσει, έχουν χάσει τον δρόμο της γαλήνης και της γόνιμης αισιοδοξίας. Και παραπαίουν.

Τον εν λόγω αιώνα, οι ισχυρές προσωπικότητες των Τριών Ιεράρχων, του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης κι άλλων Πατέρων της Εκκλησίας μας, τον έβαλαν στην κοίτη του γνήσιου πολιτισμού, που άρδευσε με τα ζωογόνα νάματά του, όχι μόνο μια χιλιετή αυτοκρατορία, την Βυζαντινή, αλλά εξακολουθεί ν' αρδεύει πνευματικά την ανθρωπότητα μέχρι σήμερα.

Αύριο, ημέρα της μνήμης τους, δεν είναι μόνο χρέος τιμής να θυμηθούμε την συμβολή τους στον οικουμενικό πολιτισμό. Είναι ανάγκη να τους συμβουλευτούμε, έστω και περιληπτικά, όσο επιτρέπει ένα άρθρο δηλαδή, για να φωτίσουμε λίγο τη σκέψη μας και να δροσίσουμε την καρδιά μας.

Το πρώτο μεγάλο κατόρθωμά τους, ήταν ότι άνοιξαν τα θησαυροφυλάκια της μεγαλοφυΐας και της σοφίας τους στον ευαγγελικό λόγο. Ανοίγοντας τους εαυτούς τους στην πηγή της χάριτος και της ζωής, αποκάλυψαν στον κόσμο την δύναμη, την ανωτερότητα, την ανακαίνιση και την λύτρωση που περιέχει ο λιτός, απλός, αλλά με αμέτρητο βάθος σοφίας λόγος του Ευαγγελίου. Ανάμεσα στην πολυφωνία της ελληνικής φιλοσοφίας και ρητορικής, οι Τρείς Ιεράρχες, έκαναν ν' ακουστεί πολυδύναμο το αποκαλυπτικό κήρυγμα Του Χριστού και ν' απαντήσει στα αιώνια προβλήματα του ανθρώπου.

Το δεύτερο, είναι ότι μας φώτισαν σχετικά με την κοσμολογία, σχετικά δηλαδή με το πως δημιουργήθηκε ο κόσμος. Αναγνώρισαν Τον Θεό ως Δημιουργό του σύμπαντος και βρήκαν τη θέση του ανθρώπου και των υπολοίπων όντων μέσα σ' αυτό.

Από την κοσμολογία δηλαδή, πέρασαν στην ανθρωπολογία, η οποία είναι στενά συνδεδεμένη με τη Θεολογία. Και μετά πέρασαν στην περιβόητη κοινωνιολογία των ημερών μας, που φαντάζει το «χαϊδεμένο παιδί» του 21ου αιώνα, ενώ είναι μια «γηραία κυρία», είκοσι και ενός αιώνων, που είδε το φως στο Ευαγγέλιο Του Χριστού.

Πάμε να δούμε μερικά παραδείγματα:

«Τάξις», λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφερόμενος στην τάξη που διέπει το σύμπαν, «το πάν συνεστήσατο. Τάξις συνέχει τα επουράνια και τα επίγεια, τάξις εν νοητοίς, τάξις εν αγγέλοις, τάξις εν άστροις και κινήσει και μεγέθει και σχέσει τη προς άλληλα και λαμπρότητι».

Ο Μέγας Βασίλειος, στην «Εξαήμερο» του, με φιλοσοφική και επιστημονική εμβρίθεια, χειρίζεται το θέμα της δημιουργίας του κόσμου με αφετηρία το Αγιογραφικό «εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γήν». Λέει λοιπόν με τετράγωνη λογική: «Όσα άρχισαν να γίνονται σε κάποια χρονική στιγμή, είναι πέρα για πέρα αναγκαίο, να πάρουν την τελική τους μορφή μέσα στον χρόνο».

Σχετικά με την ανθρωπολογία τώρα: «τι ποτ' εστίν άνθρωπος;», διερωτάται ο Ιερός Χρυσόστομος «και πόση είναι η ευγένεια της φύσεώς μας και πόσην αρετήν είναι ικανό να χωρέσει τούτο εδώ το ζωντανό πλάσμα;». Και απαντά: «Άνθρωπος είναι το πολυπόθητον Του Θεού ζώον, που για χάριν του απλώθηκεν ο ουρανός, φωτίζει ο ήλιος, ξεχύθηκεν ο αέρας, απλώθηκεν η θάλασσα και για τον οποίον, έγινεν άνθρωπος ο Μονογενής Υιός Του Θεού και το αίμα Του έχυσεν υπέρ του ανθρώπου».

Πάνω στο ίδιο θέμα, «ουράνιον φυτόν» αποκαλεί τον άνθρωπο ο Μέγας Βασίλειος. Και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, αναπτύσσει πως ο άνθρωπος είναι μέτοχος και της ορατής και της αοράτου φύσεως. Είναι ένα κράμα δηλαδή, δύο κόσμων αντίθετων. «Επόπτης», φύλακας, παρατηρητής της ορατής φύσεως και μυημένος «μύστης» στα μυστήρια του νοητού κόσμου. Βασιλεύει πάνω στη γη, αλλά ο ίδιος κυβερνάται άνωθεν. Επειδή είναι πνεύμα από την χάρη Του Θεού και σάρξ, ύλη δηλαδή. Βρίσκεται ανάμεσα στο μεγαλείο και στην ταπεινότητα. Είναι ένα ζώο «θεούμενον» όταν στραφεί προς Τον Θεό. Εκπληκτική διδασκαλία!

Αλλά και η κοινωνιολογία τους είναι συνεπής προς την ανθρωπολογία τους. «Εις ποιητής ανδρός και γυναικός», διακηρύσσει ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Ένας τους έπλασε. Και οι δύο είναι από ένα χώμα, μία εικόνα, ένας νόμος τους κυβερνά και μία ανάσταση τους περιμένει. Η ισότητα εκτείνεται προς όλες τις τάξεις των ανθρώπων. Διότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε αδέλφια. Πήραμε σαν κλήρο την ίδια φύση και το ίδιο ντυθήκαμε όλοι εσωτερικά. Τον Χριστό. Στην ίδια γραμμή κινείται και ο Μέγας Βασίλειος: «Αφού είμαστε άνθρωποι», γράφει, «δεν επιτρέπεται να περιφρονούμε τους ανθρώπους. Ο άνθρωπος είναι ήμερον και κοινωνικόν ζώον και ουχί μοναστικόν και άγριον». Επομένως, είναι στη φύση μας να επικοινωνούμε μεταξύ μας, να έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλον και ν' αγαπάμε όλους που ανήκουμε στην ίδια ανθρώπινη κατάσταση.

Οι Τρείς Ιεράρχες, που η μνήμη τους στεφανώνει τον πρώτο μήνα του χρόνου, βρήκαν στο Ευαγγέλιο Του Χριστού, τη σωστή θέση του ανθρώπου μέσα στον κόσμο και την κανονική του σχέση με Τον Θεό και με τους συνανθρώπους του. Πανώ σ' αυτήν την τόσο απλή όσο και στέρεη, χρυσή βάση, στερέωσαν και ανύψωσαν την Χριστιανική πολιτεία, μία κοινωνία αγάπης, ελευθερίας και αλήθειας, όπου στεγάστηκαν τα γράμματα, η σοφία και οι τέχνες και παιδαγώγησαν την ανθρωπότητα για δεκαεπτά ολόκληρους αιώνες και θα συνεχίσουν να το κάνουν.

Ο 21ος αιώνας, που αναζητά ένα καινούργιο μοντέλο ζωής, είναι τόσο δύσκολο να καταλάβει πόσο απλό είναι να δει με καθαρή όραση στο Ευαγγέλιο το ιδανικό πρότυπο πολιτισμού, όπως το είδαν οι Τρείς Ιεράρχες; Να το δει και να το δει και να το εφαρμόσει, για να σωθεί από την απειλή «του παρά πέντε» που αναφέραμε παραπάνω;

Δι' ευχών των Τριών Ιεράρχων, ο Θεός να μας φωτίσει να το αντιληφθούμε όσο υπάρχει ακόμη χρόνος.

Καλή αυριανή σε όλες και όλους!