Η «Βαγγελίστρα» στην Παιανία και ο θρύλος που την συνοδεύει

Η «Βαγγελίστρα». Έτσι αποκαλούν οι ντόπιοι το εκκλησάκι που είναι αφιερωμένο στο γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και βρίσκεται λίγες δεκάδες μέτρα από το πηγάδι του Κόκλα στην Παιανία.

Ο ναϊσκος που βρίσκεται πολύ κοντά στην οδό Αγίου Θωμά, ανάμεσα στην Αττική Οδό και στη Λ. Λαυρίου, μέσα σε ένα κλειστό περίβολο με πεύκα, σε μια αραιοκατοικημένη περιοχή, ανάμεσα σε δέντρα και σε αγρούς, είναι μονόχωρος της μεταβυζαντινής εποχής, διαστάσεων 8.20 x 4.63 μ., με δίρριχτη στέγη και ημιεξαγωνική αψίδα ιερού, με πολλές ομοιότητες με το παραπλήσιο εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα με το οποίο συνδέεται άλλωστε με κοινή λαογραφική παράδοση.

Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται τοιχογραφίες σε κακή κατάσταση. Περιμετρικά της εκκλησίας σώζονται ίχνη παλαιότερης τοιχοδομίας, πράγμα που πιθανολογεί το χτίσιμο του ναΐσκου πάνω ή κοντά στα ερείπια παλαιότερου κτίσματος ακαθόριστης χρήσης και χρονολογίας.

Το εκκλησάκι ανήκει στην ενορία των Αγίων Αναργύρων, όπου βρίσκονται και τα κλειδιά για την επίσκεψή του. Πανηγυρίζει με Εσπερινό στις 24 και Θεία Λειτουργία στις 25 Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου.

Η τοπική παράδοση μας λέει πως τον ναό έχει ανεγείρει κάποια πρόγονος των Παπασπύρου, ονόματι Κωνσταντίνα.

Σύμφωνα με την παράδοση λοιπόν, τον καιρό της Τουρκοκρατίας, η Κωνσταντίνα ήταν νέα και ωραία. Οι Τούρκοι της Εύβοιας σε μία επιδρομή τους στο Λιόπεσι την έπιασαν και μαζί με άλλους αιχμαλώτους την πήγαν στην Χαλκίδα. Εκεί ξεχώρισαν τους αιχμαλώτους και το όμορφο κορίτσι το έστειλαν στον Πασά της Χαλκίδας όπου και έμεινε. Μια μέρα η Κωνσταντίνα είδε τον Πασά στεναχωρημένο και τρομαγμένο. Τον ρώτησε τι είχε και εκείνος της είπε πως το αγαπημένο του ζώο, ένα πανέμορφο άλογο ήταν άρρωστο. Είχε πέσει κάτω ακίνητο και δεν έτρωγε, ήταν έτοιμο να πεθάνει. Μάταια οι υπηκόοι του αγωνίζονταν να το γιατρέψουν. Η νεαρή Λιοπεσίωτισσα, τον παρακάλεσε να της επιτρέψει να δεί το άλογο. Διαπίστωσε τότε πως το ζώο ήταν ματιασμένο και ζήτησε την άδεια να το θεραπεύσει, επειδή ήξερε να ξεματιάζει. Ο Πασάς στην απελπσία του της το επέτρεψε, αλλά της είπε πως αν τον κοροϊδεύει και δεν καταφέρει να κάνει το άλογο καλά αλιμονό της. Η Κωνσταντίνα έκανε το σταυρό της και ζήτησε τη βοήθεια της Βαγγελίστρας και του Αγίου Παντελεήμονα που ήταν γιατρός. Λίγο αργότερα, το άλογο χλιμίντρισε, σηκώθηκε και άρχισε να τρώει. Ήταν τελείως καλά.

Ο Πασάς, γεμάτος χαρά τη ρώτησε τότε να του ζητήσει ότι θέλει. Και η Κωνσταντίνα τον παρακάλεσε να γυρίσει πίσω στο χωριό της, στους δικούς της. Ο Πασάς της έκανε τη χάρη και μάλιστα της είπε αν της συμβεί κάτι στο μέλλον, να του μηνύσει. Της έδωσε συνοδεία να την πάνε στο χωριό της και διέταξε τους υπεύθυνους από εδώ κι εμπρός να μη την πειράξουν. Η Κωνσταντίνα γύρισε με δάκρυα χαράς στο Λιόπεσι. Όταν αργότερα έφυγαν οι Τούρκοι, έκανε το τάμα που είχε υποσχεθεί στον εαυτό της. Είχε στο μεταξύ παντρευτεί. Διάλεξε δύο δικά της χωράφια και μέσα σ' αυτά έχτισε τη Βαγγελίστρα και τον Άγιο Παντελέημονα.