H «πάνσοφη»

Λίγο-πολύ γνωστός είναι ο βίος της τιμωμένης Αγίας της αυριανής ημέρας, της Αγίας Αικατερίνης. Πολυπροικισμένη, με βασιλική καταγωγή και πλούτο, επιβλητική, με μοναδική ομορφιά και καταπληκτική μόρφωση, είχε κατακτήσει στα δεκαοχτώ της μόλις χρόνια, κάθε έργο φιλοσόφων και ρητόρων, κάθε επιστήμη, κάθε τέχνη και κάθε λέξη γλώσσας που κατείχε ο τότε πολιτισμένος κόσμος. Γι' αυτό και η Εκκλησία μας της απέδωσε το άκρως τιμητικό προσωνύμιο «πάνσοφη», ανακηρύσσοντάς την παράλληλα, προστάτιδα των επιστημών, των καθηγητών, των φοιτητών αλλά και των τεχνιτών. 

Εκείνο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και νομίζω πως αξίζει να σταθούμε σ' αυτό σήμερα με αφορμή την μνήμη της, είναι ένα περιστατικό που καταγράφεται στο Μαρτυρολόγιο του Σινά, στην έκδοση του καθηγητού Δημητρίου Τσάμη κι έχει σχέση με την Αγία, ένα περιστατικό που προκάλεσε τεράστια αίσθηση στην Αλεξάνδρεια του 3ου μ.Χ. αιώνα.

Στην Αλεξάνδρεια λοιπόν μπήκε μία μέρα ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μαξέντιος ή Μαξιμίνος κατ' άλλους και εντυπωσιασμένος απ' την εύνοια των θεών, απαίτησε όλος ο λαός να προσφέρει θυσίες. Μάλιστα, όπως έχει καταγραφεί, πρώτος εκείνος οδήγησε στους βωμούς 130 ταύρους, ως δική του θυσία και γέμισε την πόλη κραυγές ζώων, καπνούς, αλλά και τρόμο για τις τιμωρίες που θα επιβάλλονταν σ' όσους παρήκουαν τη διαταγή του. 

Σ' εκείνο τον τόπο της θυσίας πήγε η τολμηρή βασιλοπούλα Αικατερίνη και ζήτησε να συναντήσει τον πανίσχυρο ηγεμόνα για να του μιλήσει.

«Έπρεπε, βασιλιά, με λογικά επιχειρήματα, να δείς ότι προσφέρεις θυσία σε είδωλα θνητών ανθρώπων, που τα λογίζεις για θεούς. Έπρεπε ν' ακούσεις τον σοφό σας Διόδωρο (ιστορικός του 1ου π.Χ. αιώνα) που γράφει ότι άνθρωποι ήταν οι υποτιθέμενοι θεοί που πρόσφεραν κάποιες ευεργεσίες στους ανθρώπους. Οι σύχρονοί τους, τους τίμησαν με στήλες και ανδριάντες για τα έργα τους, αλλά οι μεταγενέστεροι, αγνοώντας την πραγματικότητα αυτή, τους προσέφεραν θυσίες σαν σε θεούς. Και ο Πλούταρχος ο Χαιρωνέας (φιλόσοφος του 2ου μ.Χ. αιώνα) κατηγορεί όσους εισάγουν την πλάνη αυτή των αγαλμάτων. Μη γίνει λοιπόν, βασιλιά, αυτή η πλάνη αφορμή να χαθούν άδικα ψυχές. Αλλά γνώρισε τον αληθινό Θεό, που σου έδωσε αυτή την εξουσία που έχεις».

Ο Μαξέντιος την άκουγε άφωνος. Είχε θαμπωθεί απ' την τόλμη, την ομορφιά, τη γνώση, τα επιχειρήματά της. Νόμιζε πως η Αικατερίνη δεν είναι ζωντανή αλλά οπτασία των θεών.

Οπότε εκείνη του λέει:

«Κόρη του προκατόχου σου είμαι, δούλη Του Χριστού, πλασμένη από χώμα και το Τίμιο Άγιο Πνεύμα Του μ' έκανε άνθρωπο κι όχι φάντασμα των μυθικών θεών σου».

Όπως αντιλαμβάνεστε, η Αικατερίνη δεν ήταν εύκολη αντίπαλος. Γι' αυτό ο αυτοκράτορας, αποφασίζει να καλέσει όλους τους σοφούς, όσους ευεργετήθηκαν από τον σοφότατο Ερμή όπως πίστευε, για ν' αποστομώσουν αυτή τη νεαρή γυναικά που χλευάζει τους θεούς τους. Έγραψε ακόμη στους σοφούς, όπως μας λέει το συναξάρι της Αγίας, οτι: «αν τη νικήσετε, η προγονική παράδοση με σας θα θριαμβεύσει, θα παραδεχτούμε και θ' αμείψουμε τη σοφία σας πλουσιοπάροχα, αν και δεν θα θεωρήσουν οι πολλοί σπουδαίο τρόπαιο τη νίκη σας. Εγώ όμως, που δοκίμασα αυτή την κόρη, νομίζω πως ο Πλάτωνας, που θεωρείται πρώτος στη σοφία, μπροστά της θα ερχόταν δεύτερος. Αν όμως νικηθείτε, συλλογιστείτε πόσο καταγέλαστοι θα γίνετε!».

Mαζεύτηκαν 50 ρήτορες, οι πιο ξακουστοί της εποχής και ενδεχομένως να συνοδεύονταν κι απ' άλλους 100 (καταγράφεται από άλλες πηγές) κι ο πιο σπουδαίος απ' αυτούς, με πολλή αυτοπεποίθηση, βεβαιώνει τον ανήσυχο αυτοκράτορα για την άμεση νίκη του. Η συζητήση ανάμεσα στον σοφό και την Αγία έγινε δημόσια, μπροστά σε μέγα πλήθος που συγκεντρώθηκε για ν' ακούσει. 

Απ' τη συζήτηση αυτή, σας μεταφέρω ένα μικρό απόσπασμα, όπως ακριβώς καταγράφεται στο βιβλίο που προανέφερα:

Σοφός: «Εσύ είσαι που με λόγια αμφίβολα εξευτελίζεις τους θεούς μας;».

Αγία Αικατερίνη: «Εγώ είμαι, αλλ' όχι όπως λες εσύ με λόγια αμφίβολα αλλά αληθινά κι ακαταμάχητα».

Σοφός: «Αφού οι μεγάλοι ποιητές τους θεωρούν αυτούς θεούς υψηλούς, πως τολμάς εσύ να τους κατηγορείς, αν κι όπως άκουσα έχεις πάρει απ' τη σοφία τους κι εσύ μερίδιο;».

Αγία Αικατερίνη: «Τη σοφία όχι απ' αυτούς αλλά ως δώρο Θεού την έχω μάθει. Τα δόγματά τους, που δεν στέκουν, ειρωνεύτηκα. Αλλά πες μου, ποιος από τους μεγάλους ποιητές και πως ονόμασε αυτούς θεούς μεγάλους;

Σοφός: «Πρώτα-πρώτα ο Όμηρος, ο πιο σοφός από τους ποιητές, αυτήν την προσευχή έκανε στο Δία: "Ένδοξε, μέγιστε Δία και οι άλλοι αθάνατοι θεοί". Κι ο ξακουστός Ορφέας στη θεογονία του ολόψυχα τιμά τον Απόλλωνα: "Βασιλιά, γιέ της Λητούς...ήλιε που πετάς με τα χρυσά φτερά σου"».

Αγία Αικατερίνη: «Ο Όμηρος που ανέφερες πρώτο απ' τους ποιητές, ο ίδιος το μέγιστο θεό σου Δία, με πάρα πολλά ατοπήματα στολίζει. Αλλά κι ο Ορφέας, την ανοησία τη δική σας που τον σεβόσαστε ολοκάθαρα, αποδεικνύει στο έργο που ανέφερες, όπου καταθέτει τη θεογονία και τη δημιουργία του κόσμου. Γι’ αυτό και ο σοφός σας Σοφοκλής αναφέρει: "Υπάρχει Θεός, που δημιούργησε τον ουρανό και τη μεγάλη γη και το γαλάζιο κύμα της θάλασσας και τις ορμές των ανέμων. Οι θνητοί επειδή ξεγελαστήκαμε απ' τα αισθήματά μας καθιερώσαμε αγάλματα θεών και μορφές κατασκευασμένες από ξύλα, λίθους και χρυσάφι. Και θυσίες για χάρη τους και όλα αυτά τα θεωρήσαμε ευσέβεια". Είπες ακόμη πως Τον Εσταυρωμένο, Τον αληθινό Θεό, κανείς απ' τους παλιούς σοφούς σου δεν ανέφερε. Αλλά ενώ δεν είναι ανάγκη από βόρβορο ν' αντλούμε μύρο, για να μη νομίσεις ότι παραιτούμαι, θα σου αναφέρω τον σοφό Πλάτωνα που θεωρεί Θεό προαιώνιο αυτόν που εσύ βριστικά ονομάζεις Εσταυρωμένο».

Η δημόσια συζήτηση της Αγίας με τον σοφό ρήτορα συνεχίστηκε κι ο ρήτορας έμεινε άφωνος και κατάπληκτος να θαυμάζει. Μάταια προσπάθησε ο βασιλιάς να πείσει τους άλλους ρήτορες να δοκιμάσουν. Η Αγία δεν νίκησε το ρήτορα, νίκησε το βασιλιά και κάθε απειλή του. Οι 50 ή 150 σοφοί ρήτορες βαπτίστηκαν Χριστιανοί στο λουτρό του μαρτυρικού τους αίματος. Η φωτιά που άναψαν οι στρατιώτες, άφησε άθικτα τα ιερά τους λείψανα.

Η Αγία Αικατερίνη, έπεισε τους ρήτορες με τα αξιοθαύμαστα λογικά, ρητορικά, ποιητικά, φιλοσοφικά της επιχειρήματα, αλλά δεν νίκησε μ' αυτά. Νίκησε μ' άλλα, ακαταμάχητα επιχειρήματα: Νίκησε με την ανδρεία, την τόλμη της να σώσει τους φοβισμένους Χριστιανούς της Αλεξάνδρειας, νίκησε με την πίστη της στον αληθινό Θεό, με τη χάρη Του, με τον λόγο που στάλαξε στις διψασμένες ψυχές των ανθρώπων.

Την ευχή και τις πρεσβείες της να έχουμε! Ολοψύχως εύχομαι, σ' όσες φέρετε το ένδοξο όνομά της, να πορεύεστε στη ζωή με τη γενναιότητα και τη σοφία της!