Το πνεύμα του όρθρου των Χριστουγέννων

Μέσα στον πάταγο της εποχής μας, ανοίγονται μερικά διαστήματα συγκινητικής και κατανυκτικής σιωπής, διαστήματα επιστροφής σε κάποιους χώρους, που η απόσταση τους εξωραΐζει.

Εκεί αγρυπνούν, κάτω απ' τα μεγάλα φτερά τους, οι χορωδοί άγγελοι. Εκεί αγραυλούν, μέσα στην παγωνιά της χειμωνιάτικης νύχτας, οι βοσκοί. Εκεί, εκστασιασμένοι, ξεπεζεύουν οι μάγοι, οδηγημένοι απ' το άστρο που λάμπει στον ανοιχτό ουρανό. Εκεί, τέλος, το «παιδίον νέον», που φέρνει το μήνυμα, ο Μαντατοφόρος της Μεγάλης Βουλής, ανοίγει τα μάτια Του κάτω απ' τα μάτια του κοριτσιού, που είναι η μάνα και περιεργάζεται τον κόσμο που έρχεται να σώσει.

Είναι όρθρος βαθύς. Μόλις που ξεχωρίζει στις πλαγιές των μαλακών βουνών και στα κράσπεδα των υγρών κοιλάδων, λιγόστο φως μέσα στο διάφανο σκοτάδι. Τα πάντα κατέχονται απ' την παρουσία του θαύματος, απ' την προσδοκία της καινούργιας ημέρας, που έρχεται να καταυγάσει τις στεριές και τις θάλασσες.

Αυτός ο όρθρος ο μυστικός, ο βαθύς, βρίσκεται στην καρδιά του κάθε ανθρώπου και περιμένει την ώρα του, ν' ανοίξει τα κατάχρυσα φύλλα του, όπως το μπουμπούκι στο μουσκεμένο κλωνάρι. Και η παραπάνω σκηνογραφία, δεν είναι μόνον ο όρθρος της Ιουδαίας πρίν από 2022 χρόνια, αλλά ο όρθρος του κάθε καιρού, του κάθε τόπου.

Ακόμη κι εκείνοι που ζουν σε απόλυτη αποκαρδίωση, τον αισθάνονται από κάπου να προβαίνει, από μια χαραμάδα και να φέρνει παρηγοριά και γαλήνη στην αποκαμωμένη ψυχή, που παίρνει θάρρος να τινάξει από πάνω της τα φλούδια που έχουν στοιβάξει οι μέριμνες και οι συμφορές του βίου. Ακόμη κι εκείνοι, έχουν καλά φυλαγμένη, κάπου, μία αναιμική καμπάνα, που στέλνει τα πρόσχαρα καμπανίσματά της. Και ξαναγυρίζουν, όλοι ξαναγυρίζουν, γιατί ήρθαν και πάλι Χριστούγεννα, σε μια φωτιά, σ' ένα τζάκι, όπου μαζί με τις φλόγες χορεύουν και τα παραμύθια του παλιού καιρού. Με το «μαγικό» ραβδί της θείας ευδοκίας, ξυπνούν τους κεκοιμημένους, παππούδες, γονείς, αδέρφια, φίλους, τους γνώριμους της μιας και μόνο στιγμής, τους αγαπημένους, που για λίγο ή για πολύ έχουν οδοιπορήσει μαζί τους. Ξυπνούν και τον Παπαδιαμάντη, με την κόκκινη μύτη, με τ' άτακτα γένια, με το κανελλί πανωφόρι και τον αναγκάζουν να διαβάσει και πάλι τις ιστορίες του. Να τους πει για τον Αργύρη της Μυλωνούς ή για τον Στεφανή τον Μπέρκα ή για τον παπά Φραγκούλη και τον Λαμπράκη τον γιό του, να επαναλάβει αυτά τ' αρυτίδωτα κείμενα της επιστροφής, που έχουν πλάσει με την απλή ομορφιά τους, με τη λυρική τους αγαθότητα, έναν κόσμο καλύτερο.

Έχω κι εγώ, φυσικά, να θυμηθώ κάποιον όρθρο, επίσης μυστικό και βαθύ. Σε μια ταπεινή ή σε μιά μεγαλοπρεπή εκκλησιά, που φεγγοβολούσε μες στο σκοτάδι της πόλης και γέμιζε την όσφρηση κερί και λιβάνι. Στην ιεροπρέπεια του παπά Βασίλη του Κοντογιάννη, στην χαρακτηριστική άρθρωση του παπά Θανάση του Κώνστα, στη λειτουργική θέρμη του παπά Μιχάλη του Νικολογιάννη, στο μινοράκι του παπά Άγγελου του Πουλάκη. Στη γλυκιά και ευκίνητη φωνή του Σπύρου του Αποστόλου, του πρωτοψάλτη της Ζωοδόχου Πηγής Παιανίας, ο οποίος ανοίγει το στόμα του και η εκκλησιά γεμίζει πάθος ανθρώπου. Αν έχετε ακούσει τον Σπύρο τον Αποστόλου να ψάλλει το «Δεύτε ίδωμεν πιστοί, που εγεννήθη ο Χριστός, ακολουθήσωμεν λοιπόν ένθα οδεύει ο αστήρ» ή ν' αρχίζει θριαμβευτικά τον κανόνα «Χριστός γεννάται δοξάσατε, Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε», θ' αντιλαμβάνεστε τι σημαίνει πάθος ανθρώπου. Νομίζω κάθε Παιανιεύς της ηλικίας μου, του χρωστά μερικές από τις πολυτιμότερες παιδικές και εφηβικές εκκλησιαστικές του μνήμες. Κι είμαστε ευλογημένοι που κάθε Χριστούγεννα, μπορούμε ν' ακούμε τη φωνή του: «Θεός ων ειρήνης, Πατήρ οικτιρμών, της Μεγάλης Βουλής Σου, Τον Άγγελον, ειρήνην παρεχόμενον, απέστειλας ημίν». Η: «Μυστήριον ξένον ορώ και παράδοξον. Ουρανόν τον σπήλαιον, θρόνον χερουβικόν την Παρθένον, την φάτνην χωρίον, εν ω ανεκλίθη ο Αχώρητος». Όλ' αυτά και τ' άλλα, όσα έκαναν τον Παπαδιαμάντη να παραφρονεί από ηδονή, δεν κατορθώνω να τα θυμηθώ με άλλη φωνή κι ας τά έχω ακούσει από πολλές, παρά μόνον με τη φωνή του Σπύρου Αποστόλου.

Γλυκύτατες οι ώρες εκείνες οι πρωινές, που προχωρούν θριαμβευτικές κάτω απ' τους σελαγισμούς των πολυελαίων, μέσα στους καπνούς των θυμιαμάτων. Λαμπρό γλυκοχάραγμα, γεμάτο ευγένεια και γαλήνη. Βγαίνεις από την εκκλησία και είναι όλα τόσο ήσυχα, τόσο φωτεινά και φιλικά, που νιώθεις την πολιτεία αλλιώτικη, λες κι εκείνη μόλις τη στιγμή βγαίνει από το κέλυφος του μύθου. Η καρδιά σου είναι γεμάτη αίνους λες και την έχει αγγίξει το φτερό των αγγέλων. Περπατάς όπως οι μάγοι και οι ποιμένες. Μία στιγμή με βέβαιο πρόσωπο, μέσα στους μεγάλους πολέμους, μέσα στους ψυχικούς και πνευματικούς σεισμούς της εποχής μας.

Είναι πολλοί που δεν μπορούν να φανταστούν τα Χριστούγεννα χωρίς στιβαγμένο χιόνι στους δρόμους και παγωνιά. Αγαπούν τη σκηνοθεσία που ταιριάζει στο έλατο και που πρέπει να ομολογήσουμε, δεν είναι για να την καταφρονεί κανείς. Όμως σε χώρες όπως η δική μας, αυτές οι σκηνοθεσίες, αποτελούν «φιλολογικές» προτιμήσεις. Τα Χριστούγεννα των Ελλήνων, είναι η γιορτή του χειμωνιάτικου ήλιου, εκείνου του θαλπερού φωτός, που πέφτει καταπραϋντικό μέσα στην καταχνιά του Δεκέμβρη. Ευδοκία Κυρίου! Ταξιδεύουν σύννεφα σ' άλλους τόπους και αστράφτει γαλάζιος ο ουρανός και ανοιξιάζουν τα πάντα, έστω και για μια στιγμή. Ίσα-ίσα να προφτάσουν οι άγγελοι να πουν το τραγούδι τους. Αυτό, που οι άλλοι λαοί, οι βόρειοι, το αισθάνονται μόνο μέσα στην καρδιά τους, ο Έλληνας το 'χει ολόγυρά του, σε μια φυσική παρουσία!

Τέτοια Χριστούγεννα θέλω να ευχηθώ στην κάθεμία και στον καθέναν από εσάς ξεχωριστά! Χριστούγεννα αληθινά, πραγματικά, μέσα στο ταπεινό σπήλαιο της Βηθλεέμ που είναι η Εκκλησία! Μέσα από τη μυστηριακή ζωή, να γεννηθεί ο Θεός στις καρδιές μας, προσφέροντάς μας ελπίδα στην απελπισία, ζωή στο θάνατο, αγάπη στο μίσος! Να πάθουμε «την καλήν αλλοίωσιν» και να γεννηθούμε κι εμείς «εν Χριστώ», αμήν!