Γνώθι σαυτόν

Η μορφή του τελώνη της αυριανής ευαγγελικής παραβολής, τόσο συμπαθητική μέσα στην αθλιότητά της, μας διδάσκει μία μεγάλη αρετή: Την ταπεινοφροσύνη. Είν' ακριβώς η αρετή που λείπει από τον άνθρωπο της εποχής μας και τον πολιτισμό του. Ο κόσμος γέμισε απο φαρισαίους που κομπάζουν για τα προτερήματα και επιτεύγματά τους, ενώ οι τελώνες που σκύβουν στοχαστικά το κεφάλι μπροστά στα λάθη τους είναι ελάχιστοι.

Αν ψάξουμε ανάμεσά μας, θα βρούμε και στον πιο άσημο, τον πιο φτωχό, τον πιο αμαθή, έναν εγωιστή. Και δεν χρειάζεται να ψάξουμε πολύ, αρκεί να παρακολουθήσουμε τη συμπεριφορά του σ' αυτούς που στέκονται πιο χαμηλά σ' αυτό που ονομάζουμε κοινωνική πυραμίδα. Ο δυνατός είναι συχνά τύραννος για τον αδύναμο. Αλλά ο αδύναμος είναι χειρότερος τύραννος για τον πιο αδύναμο. Ένας καταστηματάρχης κολακεύει τον πελάτη του, όμως φέρεται βάναυσα στον υπάλληλό του. Ο υπάλληλος ταπεινώνεται μπροστά στον προϊστάμενό του αλλά δείχνεται τυραννικός στους υφιστάμενους του.

Αυτή η τυραννική καταπίεση, καρπός του εγωισμού, γίνεται χειρότερη όσο κατεβαίνει από πάνω προς τα κάτω. Δεν είμαστε παρά ένα σύμπλεγμα εγωιστών που διεξάγουμε αγώνα επιβολής. Εδώ βρίσκεται η αιτία όλων των σημερινών κρίσεων. Από την κρίση του πολιτισμού ως αυτή της οικογένειας και από την οικονομική ως εκείνη της διοικήσεως σε όλους τους δημόσιους φορείς.

Έτσι πληρώνουμε τις συνέπειες της αλαζονείας μας. Με δάκρυ και αίμα. Ύστερα από τόσους ανθρώπινους αγώνες και θυσίες, η γη παραμένει «κοιλάδα κλαυθμώνος» ενώ θα μπορούσε να είναι παράδεισος.

Γιατί άραγε λείπει από τον άνθρωπο η ταπεινοφροσύνη; Η απάντηση είναι απλή: Γιατί του λείπει η αυτογνωσία. Δεν γνωρίζει στην πραγματικότητα ποιος είναι, από που έρχεται και που πηγαίνει. Όταν κανείς αγνοεί όλ' αυτά, είναι φυσικό να υψώνει είδωλο τον εαυτό του, να βλέπει κάτω από μεγενθυντικό φακό τις αρετές του και κάτω από σμικρυντικό τις αδυναμίες του. «Οι άνθρωποι υπερηφανεύονται περισσότερο για τα προσόντα που φαντάζονται πως έχουν, παρά για εκείνα που έχουν πραγματικά», έλεγε ακόμα και ο άθεος Βολταίρος.

Η αυτογνωσία, είναι η βάση της ταπεινοφροσύνης. Και θα έπρεπε το ωραίο σύνθημα «γνώθι σαυτόν», που οι αρχαίοι μας πρόγονοι είχαν χαράξει στην μετώπη του ναού του απόλλωνα στους Δελφούς, να γίνει έμβλημα της εποχής μας. Όταν γνωρίσει ο άνθρωπος ποιος είναι, θ' αποκτήσει συνείδηση της αξίας του αλλά και της σχετικότητός του, των ικανοτήτων του αλλά και των αδυναμιών του, των προσόντων του αλλά και των ατέλειών του. Θα μάθει πως είναι κράμα ουρανίου και γηίνου, μίγμα λάσπης και πνοής Θεού και θα ξέρει ότι χωρίς Τον Θεό δεν είναι τίποτα ενώ με Τον Θεό είναι το πάν.

Ολόκληρη η ζωή μας δεν είναι παρά μια πάλη για να μετουσιώσουμε το χώμα σε φως. Για να κάνουμε το σκουλήκι που κρύβεται μέσα μας να πετάξει φτερά και να γίνει πεταλούδα. Ό,τι ωραίο και μεγάλο επιτύχουμε σ' αυτόν τον αγώνα, το χρωστάμε στη θεϊκή πνοή που υπάρχει μέσα μας. Στις δυνάμεις και στις ικανότητες με τις οποίες μας προίκισε ο Δημιουργός μας. Είναι λοιπόν «Θεού το δώρον», όπως λέει ο Απόστολος Παύλος κι αν καυχηθούμε γι' αυτό, σφετεριζόμαστε δόξα που ανήκει σε άλλον.

Είπαν πως η ταπείνωση είναι η αρετή των αρετών. Ο Ιερός Αυγουστίνος, την ονομάζει «μείζονα των αρετών». Χαρακτηριστικά λέει: «Αν με ρωτήσεις τι είναι πρώτο στην Χριστιανική θρησκεία, θα απαντήσω: Η ταπεινοφροσύνη. Τι δεύτερο; Η ταπεινοφροσύνη. Τι τρίτο; Η ταπεινοφροσύνη». Και στο πέρασμα των αιώνων, όλα τα μεγάλα πνεύματα και οι δυνατές ψυχές, την ταπεινοφροσύνη είχαν ως διακριτικό γνώρισμα. Από τον καθηγητή της ερήμου Μέγα Αντώνιο, που με το παράδειγμά του μας έδειξε το ύψος της ταπεινοφροσύνης έως τον Γάλλο ποιητή και θεατρικό συγγραφέα του 20ου αιώνα, Πώλ Κλωντέλ, ο οποίος συνήθιζε να προσεύχεται με τα εξής λόγια: «Κύριε, μια παράκληση έχω να σου κάνω. Μη με αφήσεις ποτέ ν' αντιληφθώ κάποιες αρετές που έτυχε να έχω».

Λένε πως κάποτε ρώτησαν τον Σωκράτη γιατί δεν συγγράφει. Κι εκείνος απάντησε: «Ότι ορώ τα χαρτία πολύ των γραφησομένων τιμιώτερα». Δηλαδή: «Θεωρώ το χαρτί σπουδαιότερο από τα γραφόμενα». Κι όμως ήταν αυτός που οι σύγχρονοί του τον ονόμασαν «ανδρών απάντων σοφώτατον».

Και βέβαια, «προσοχή στις απομιμήσεις», όπως λέει ένα σύνθημα που γνωρίζει κάλα η καταναλωτική κοινωνία της εποχής μας. Το ίδιο σύνθημα θα μπορούσαμε να πούμε πως ισχύει κυρίως για την ταπεινοφροσύνη. Γιατί σε κάθε εποχή κυκλοφορούν απομιμήσεις της. Είναι υπέροχο αυτό που ο Μέγας Βασίλειος λέει: «Η αληθινή ταπεινοφροσύνη κρύβει όχι μονάχα όλες τις άλλες αρετές αλλά ακόμα και τον εαυτό της».

Η ταπείνωση του τελώνου της αυριανής παραβολής, ας γίνει φάρος στη θαλασσοπορία μας μέσα στο πέλαγος της ζωής. Δεν έχουμε παρά ν' ακολουθήσουμε το φως του και να ταπεινωθούμε. Τότε μόνο θα διαπιστώσουμε πως τα λάθη μας είν' ασύγκριτα πιο πολλά από τις αρετές μας και θα σκύψουμε το κεφάλι με συντριβή επαναλαμβάνοντας τα λόγια:

«Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».

Και θα είναι τούτο το σκύψιμο, το πιο τιμητικό ανέβασμα στη ζωή μας!

Καλή αυριανή σε όλες και όλους!